“Anar bala, xoş gördük!
Buralar sağ – salamatlıqdır. Sən necəsən?
Zükamın keçdimi?
Ani bala, ssenarini (“Torpaq. Dəniz, Od, Səma”
ssenarisini –A.) oxudum, diqqətlə, aramla. Ümumi
təsirdən dedəmiş bir necə yetirmək
istəyirəm.
Ssenarinin bir çox yerində janr xüsusiyyətlərini
nəzərə almamısan. Proza yolu ilə
getmisən. Doğrudur, kino bütün ədəbi
növlərdən ən çox prozaya yaxındır,
ancaq deyil, məhz yaxındır. Qayaların
təsvirində kompanovka yoxdur. Burda bə bütün
əsər boyu unutma ki, hər söz, hər
cümlə lenta metri, metrləridir...
...Eyni sözləri Kərim kişinin arabada
gəlməsi haqqında demək olar. Sən
bu epizodda bir bozluq, cansıxıcı ətalət,
fərəhsiz həyat mənzərəsi bermək
istəmisən. Tapdığın detallar arasında
yaxşıları azdeyil. Ancaq bütün
uzun gəliş səhnəsi, ağaclar, onları
əkmək və sairə artıqdır, kinematoqrafik
deyil. Bu səhnə çox sonradan başlaya
bilər...
...İndiki halda qocanın ağac əkmək
məsələsi təsadüfi olur...
...Azərin Ağca ilə görüşü
də uzadılmışdır. Xüsusilə
ritual çox vaxt aparır...
...Nəğmə formasını aydın saxlamaq
lazımdır. Bu əsər gərək dörd
“tonalnost”da, dörd rəngdə, ahəngdə,
avazda, xal düzümündə yazılmış
nəğmələr olsun. Burda gərək
torpağın sakitliyi, təmkini, doğmalığı,
ayaq altında söykənəcək olduğu
və s. Göylərin dərinliyi, soyuqluq və
tənhalığının insan nəfəsi,
insan gözləri ilə isindiyi, əzizləşdiyi,
Dənizin əzəməti, suyun həyat mənbəyi
olduğu, odun amansız gözəlliyi, yandırıcı,
təmizləyici qüdrəti aydım hiss
olunsun. Bütün bunlar ümumi və mücərəddir.
Ancaq daxili məna belədir, bunun əyani əvəzliyini,
ifadə formasını tapmaq, vermək lazımdır.
Bir sıra yerdə bunlar var. Ancaq tapılmamış
, fikri yayındıran, əsas ideya və məqsədə
zidmət etməyən yerlər çoxdur. Mən
səhifələrdə bir çox qeydlər
eləmişəm ki, əsasən belə cəhətlərə
aiddir.
...Əsərdən ümumi təsirim belədir
ki, yaxşı düşünülmüş
orijinal bir şeyin konkret ifadəsində tələsmisən.
Əsərdə əvvəldən axıra
davam edib getməli olan xətt – dörd nəğmənin
poetik, fəlsəfi ifadəsi (voploşenye)
çox yerdə qırılır. Texniki detallar,
bitovoy təfərrüatla dumanların, yolundan
çıxır. Rəngli boya ilə çəkilmiş
olan kənar xətlər – konturlar, düzçəkən
xətt taxtası (lineyka) ilə çəkilib.
Bu ideal düz xətt əsərin mahiyyətinə
uymur, bu xətlərdə olmayan kələ
-kötürlük, əyrilik əsərdən
qoparılmış canlı bir parça kimi
hiss ulunmur.
Dialoqlarda mümkün qədər hiss olunmalıdır
ki, rusca danışan bu adamlar rus deyillər.
Başqa xalqın nümayəndələridirlər.
Onların düşüncəsində - dilində
ümumi cəhətlərlə bərabər
xüsusi ştrixlər də vardır. Rəsul.
1964”
