Nərimanov Nəriman Kərbəlayi
Nəcəf oğlu
(1870
– 1925)
Görkəmli ictimai-siyasi və
dövlət xadimi, yazıçı, həkim
Nəriman Kərbəlayi Nəcəf oğlu
Nərimanov 1870-ci il aprelin 14-də Tiflis şəhərində
anadan olmuşdur. İlk təhsilini ruhani məktəbində
almışdır. 1890-ci ildə Qori seminariyasını
bitirdikdən sonra Tiflis quberniyası Borçalı
qəzasının Qızılhacılı
kəndinə müəllim təyin olunmuşdur.
1891-ci ildə Bakıya gələrək,
genş fəaliyyətə başlamışdır.
1894-cü ildə türk-müsəlman əhalisi
üçün ilk xalq qiraətxanası təşkil
etmişdir. Həmin il N. Nərimanovun «Nadanlıq»
pyesi azərbaycan dilində çap olunmuşdur.
Bu d.vrdə Nərimanov «Dilin bəlası»,
«Bahadır və Sona», «Nadir şah» əsərlərini,
bir çox publisistik məqlələr, azərbaycan
və rus dillərini öyrənənlər
üçün dərsliklər yazmışdır.
1902-ci ildə Odessadakı Novorossiya İmperator
Universitetinin tibb fakultəsinə daxil olmuşdur.
Nərimanov siyasi fəaliyyətə Odessada
başlamışdır. 1905-ci ildə «Hümmət»
sosial-demokrat təşkilatına daxil olmuş,
bu dövrdə İran inqilabçıları
ilə sıx əlaqə saxlamış,
İran «Mücahid» partiyasının əsasının
qoyanlardan biri olmuşdur.
1908-ci ildə Odessanın Novorossiya İmperator
Universitetini bitirib Bakıya gəlmişdir.
1909-cu ilin əvvələrində Tiflisə
köçüb həkim-terapevt işləyən
Nərimanov inqilabi fəaliyyətinə görə
həbs edilmişdir. 6 ay Metex qalasında saxlanılmışdır.
Ona qarşı irəli sürülən
ittiham «Mücahid» təşkilatının
üzvü olması və İran inqilabçılarına
yardam ilə bağlı idi.
1909-cu ilin sentyabrında Həştərxana
sürgün edilən Nərimanov burada olduğu
müddətdə Qafqazla əlaqələrini
kəsməmiş, yerli mətbuatda fəal
əməkdaşlıq etmiş, mədəni
kütləvi təşkilatların işində
çalışmış həkimliklə
məşğul olmuşdur. Həştərxan
xalq universitetinin sədri olan Nərimanov Həştərxan
quberniyası həkimlərinin II qurultayında
«Şureyi-İslam» cəmiyyəti adından
çıxış etmiş. Həştərxan
Şəhər Dumasının üzvü
seçilmişdir.
1913-cü ilin iyulunda Həştərxandan
Bakıya qayıdan Nərimanov həkimliklə
yanaşı, ədəbi-publisistik və
maarifçilik fəaliyyətini davam etdirmiş,
«Pir», «Bir kəndin sərgüzəşt»
əsərlərini yazmış, «Nicat» cəmiyyətinin
maarif bölməsinin sədri seçilmiş,
«Tənqid gecələri» ədəbi dərnəyinin
yaradılmasına rəhbərlik etmişdir.
«Xalq yurdu», «Ədəb yurdu», «Xalq evi», «El
yurdu», «Qənaət» adlı cəmiyyətlərin
təşkilatçılarından və mühazirəçilərindən
biri olmuşdur.
1914-cü ildə Nərimanov Gülsüm
xanım Əliyeva ilə evlənir.
1918-ci il aprelin 25-də Nərimanov şəhər
təsərrüfatı komissarı kimi Bakı
Xalq Komissarları Sovetinin tərkibinə daxil
edildi. Şəhərin sanitar vəziyyəti,
şəhər müəssisələrinin,
xəstəxanların, təhsil müəssisələrinin
vəziyyəti ilə bağlı tədbirlər
görmüş, onun təklifi və imzası
ilə Bakı Xalq Komissarlar Sovetinin kağız
pul nişanları buraxılmışdır.
1918-ci ilin ayında ağır xəstələnərək
Həştərxana müalicəyə göndərilmişdir.
1919-cu ilin iyulunda Moskvaya gələn Nərimanov
RSFSR Xalq Xarici İşlər Komissarlığında
Yaxın Şərq şöbəsinin müdiri
təyin edilmişdir.
1920-ci ilidə Azərbaycanda Sovet Hakimiyyəti
qurulan zaman Nərimanov Azərbaycan xalqnın
Milli-mədəni tərəqqisinə, din
problemlərinə, Azərbaycan dilinə dövlət
statusu verilməsinə, Milli ziyalılara və
təhsilə xüsusi diqqət yetirmiş,
Milli adət-ənənələri qorumuş,
elm, maarif və mədəniyyətin inkişafına
qayğı göstərmişdir.
Nərimanov fəaliyyətə başlayarkən
Azərbaycan artın İrəvan və Dərbənd
ərazilərini itirmiş, Zaqatala, Zəngəzur,
Naxçıvan, Qarabağ və Bakının
taleyi isə mürəkkəb olaraq qalırdı.
Onun qətiyyəti sayəsində Naxçıvan,
Qarabağ, Zaqatala Azərbaycanın tərkibində
saxlanılmış, Bakı Azərbaycanın
paytaxtı kimi tanınmışdır. Zəngəzurun
isə Azərbaycandan ayrılmasının
qarşısını ala bilməmişdir.
O, Milli ordunun, aviasiyanın, nəqliyyat sisteminin
yaradılmasına diqqət yetirmiş, Bakı-Culfa
dəmiryolunun, Bakı-Tiflis-Batum neft kəmərinin
çəkilməsini başa çatdırmışdır.
1922-ci ildə SSRİ MİK-in sədri seçilmişdir.
1925-ci il martın 19-da Moskvada vəfat etmişdir.
