Qarayev Qara Əbülfəz
oğlu
(1918
—1982) — bəstəkar, pedaqoq, istimai xadim. Azərb.
xalq art. (1958), SSRİ xalq art. (1959). Azərb.
EA akad. (1959). SSRİ Dövlət (1946, 1948),
M. F. Axundov ad. Resp. (1965) və Lenin (1967) mükafatları
laureatı. H.-un vəfatından sonra Azərb.
bəstəkarlıq məktəbinə başçılıq
etmiş, bu məktəbin inkişafına
böyük təsir göstərmiş, özünəməxsus
musiqi yaradıcılıq məktəbi yaratmışdır.
Qara Qarayev 1935—38 illərdə ADK-da oxumuş,
Azərb. xalq musiqisinin əsasları üzrə
H.-dan dərs almışdır. 1938 ildən
təhsilini Moskva konservatoriyasında davam etdirərək,
1946 ildə konservatoriyanı bitirmiş (D.
Şostakoviçin bəstəkarlıq sinfini)
və həmin ildən ADK-da dərs demişdir
(1957 ildən prof.).
Q. musiqinin demək olar, bütün janrlarında
yüksək bədii dəyərli əsərlər
yaratmışdır. Novator sənətkar
olan Q. Azərb. musiqisinin obraz-məzmun dairəsini
xeyli genişləndirmiş, ilk dəfə
psixoloji, fəlsəfi məzmunda əsərlər
bəstələmişdir. İnsanın gözəllik
uğrunda mübarizəsi Q. musiqisinin əsas
mövzusudur. Q. yaradısılığının
inkişaf mənbəyi rəngarəngdir.
O, şifahi ənənəli Azərb. musiqisinin
üslub xüsusiyyətlərindən, ələlxüsus
aşıq və muğam sənətindən
bəhrələnmişdir. Q.-in bir çox
yaradıcılıq təşəbbüslərinin
əsası H.-un musiqisi və estetik prinsipləri
ilə bağlıdır. D. Şostakoviç,
S. Prokofyev və İ. Stravinskinin də Q.-ə
güslü təsiri olmuşdur. Klassik musiqi
ənənələrini inkişaf etdirən
Q. müasir musiqini neoklassik üsullu əsərlərlə
zənginləşdirmişdir. Q. «Vətən»
operasının (1945, S. Hacıyevlə birgə,
dünya şöhrətli «Yeddi gözəl»
(1952) və «İldırımlı yollarla»
(1957) baletlərinin, «Soşğun qaskoniyalı»
(1973) romantik musiqili komediyasının müəllifidir.
Yaradısılığının ilk çağlarından
Q. simf. musiqiyə meyl etmiş, bilavasitə
H.-un təsiri altında «Azərbaysan süitası»nı
(1939) yaratmışdır. O, 3 simfoniya, «Leyli
və Məsnun» simf. poeması, «Alban rapsodiyası»,
«Vyetnam süitası», «Don Kixot» simfonik qravürlərinin,
skripka ilə ork. üçün konsertin və
s. müəllifidir. Onun kinofilmlərə,
dram tamaşalarına yazdığı musiqi
müstəqil müəllif konsepsiyası
və simf. vüsəti ilə seçilir.
O, H.-un «Aşıqsayağı» əsərini
kamera ork.-i üçün transkripsiya etmişdir
(1964). Q.-in publisist fəaliyyəti üçün
dərin elmilik, dolğunluq, kəskin tənqid
səsiyyəvidir. Onun fikir və mülahizələri
qlobal estetik problemlər ətrafında qurulmuşdur.
H.-un estetik təsəvvürlərindən
bəhrələnərək Q. ənənə
və novatorluq, millilik və beynəlmiləlçilik
anlayışlarını öz baxımından
hərtərəfli vəhdətdə şərh
etmişdir.
H. kimi Q. də xalq musiqisini bəstəkar
yaradısılığının əsas
mənbəyi hesab edirdi. H.-u çox dərindən
və həssaslıqla xarakterizə edərək
onun Azərb.-da bəstəkarlıq yaradısılığının
yaranması və inkişafındakı rolunu
xüsusi vurğulamışdır. H. haqqında
«Unudulmaz müəllim, böyük sənətkar»
məqaləsində Q. yazırdı: «...Öz
musiqi dilini zənginləşdirmək, yeni
bədii ifadə vasitələri tapmaq məqsədini
izləyən bəstəkar, xalq sənətinin
həyat bulağından daim su içmişdir.
Eyni zamanda, öz əsərlərində
heç bir zaman xalq nəğmə və muğamlarını
eynən təkrar etməmiş, xalq musiqisinin
mahiyyətini ifadə etmək üçün
özünün orijinal yaradısılıq
üslubunu yaratmağa səy göstərmişdir.
O, xalqın musiqisindən istifadə edərkən,
onu yeni bir keyfiyyətlə,zənginləşdirilmiş
bir şəkildə xalqa qaytarmaq məqsədini
izləmişdir».
